Τα παιδιά και η χρήση της μάσκας

Άνοιξαν ξανά οι παιδικοί σταθμοί, σε λίγο θ΄ανοίξουν τα Νηπιαγωγεία, τα Δημοτικά, τα Γυμνάσια και τα Λύκεια στην βάση μιας νέας πραγματικότητας, στην οποία καλούμαστε όλοι να εφαρμόσουμε τα βασικά προληπτικά μέτρα προστασίας, για την αποφυγή της διασποράς του κορωνοιού. Για να παραμείνουμε ασφαλείς, λοιπόν:

  • Κρατάμε αποστάσεις
  • Πλένουμε τα χέρια συχνά
  • Φοράμε μάσκες

Το τελευταίο αυτό μέτρο προστασίας, δηλαδή το να φοράμε όλοι μάσκες, ακόμα και τα παιδιά, έχει οδηγήσει σε διχασμό γονείς και εκπαιδευτικούς, σχετικά με το πόσο βλαβερή θα μπορούσε να είναι για την συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και ποιες αρνητικές επιπτώσεις θα μπορούσε να έχει στην ψυχική τους υγεία.

Για την όσο γίνεται πιο επιστημονική προσέγγιση αυτού του ζητήματος, χρήσιμη θα ήταν η ανάλυση των παρακάτω θεμάτων:

  • Συναισθηματική ανθεκτικότητα (resilience) και δυνατότητες προσαρμογής σε καινούρια δεδομένα:

Στην επιστημονική έρευνα έχει αποδειχτεί επανειλημμένα, ότι τα παιδιά έχουν μεγάλη συναισθηματική ανθεκτικότητα (resilience) και διαθέτουν ισχυρές δυνατότητες προσαρμογής σε καινούρια δεδομένα και νέες συνθήκες.

Πιο αναλυτικά, τα παιδιά διαθέτουν τους λεγόμενους «εσωτερικούς πόρους», οι οποίοι αποτελούν κινητήριες δυνάμεις για την ψυχική τους υγεία και με τους οποίους καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν δυσμενείς καταστάσεις. Ακόμα, τους προστατεύουν από παιδικά τραύματα και ανεπανόρθωτες ψυχικές διαταραχές. Έτσι σε περίπτωση χρήσης μάσκας, το παιδί δεν πρόκειται ούτε να υποστεί «ψυχολογικό τραύμα», ούτε πρόκειται να πιεστεί σε υπερβολικό βαθμό, γιατί έχει αποδειχτεί ερευνητικά, αλλά και πρακτικά, ότι τα παιδιά μπορούν να προσαρμοστούν πολλές φορές πολύ πιο εύκολα και ευέλικτα ακόμα και από τους ενήλικες σε μια νέα πραγματικότητα, χωρίς να υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική τους ισορροπία.

Ένα ισχυρό παράδειγμα υπέρ αυτής της άποψης είναι το γεγονός ότι τα παιδιά με σοβαρές σωματικές ασθένειες (π.χ. λευχαιμία) είναι σε θέση να φορούν μάσκα όχι μόνο όλη την ημέρα, αλλά και κατά τη διάρκεια της νύχτας, χωρίς να αντιδρούν ιδιαίτερα σε αυτό και χωρίς να έχουν ψυχολογικά προβλήματα λόγω της χρήσης της.

  • Στάση γονέων και εκπαιδευτικών

Σημαντικό ρόλο παίζει και η στάση γονέων και εκπαιδευτικών, όσον αφορά τη χρήση μάσκας. Αν η στάση αυτών είναι αρνητική, τότε και τα παιδιά θα έχουν την ίδια. Αντιθέτως, αν η στάση τους είναι θετική και υπάρχει συμμαχία γονέα – εκπαιδευτικού, τα παιδιά θα προσαρμοστούν πολύ σύντομα στην χρήση της, όπως συμβαίνει και με  άλλα μέτρα προστασίας, όπως για παράδειγμα το να φορούν τη ζώνη ασφαλείας στο αυτοκίνητο.

Επομένως, είναι σημαντικό να δείξει έμπρακτα πρώτα από όλα ο ίδιος ο γονέας, ότι εφαρμόζει και υποστηρίζει τα μέτρα προστασίας για την εξάπλωση του ιού. Αυτή η εσωτερική στάση και οι πράξεις του μεταφέρονται στο παιδί, γιατί τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον συναισθηματικό τόνο του γονέα πολύ πριν τους μιλήσει και επεξεργαστούν τα όσα άκουσαν.

Οι γονείς, λοιπόν, μπορούν να μεταφέρουν αυτά τα μηνύματα με παιγνιώδη τρόπο, όπως με παιχνίδια ρόλων (π.χ. το παιδί φορά τη μάσκα στους γονείς, στις κούκλες και τους εξηγεί για ποιο λόγο πρέπει να την φορούν), δίνοντας πρωτοβουλίες στα παιδιά (π.χ. επιλέξτε το χρώμα και το είδος της μάσκας μαζί τους) και δείχνοντας έμπρακτα «τί αλλάζει με τη μάσκα» (π.χ. φυσήξτε ένα φτερό με και χωρίς μάσκα).

Άλλα παιχνίδια, που θα μπορούσαν να είναι εξαιρετικά βοηθητικά, είναι για παράδειγμα το να  φτιάξουν μια μάσκα από χαρτί και να τη βάλουν πάνω στη φωτογραφία ενός αγαπημένου προσώπου. Στόχος αυτού του παιχνιδιού είναι να κατανοήσουν, ότι δεν αλλάζει κάτι με τη μάσκα και ότι το άτομο παραμένει το ίδιο, με ή χωρίς αυτή. Πολλά παιδιά βοηθούνται επίσης και από τον παραλληλισμό με μάσκες ηρώων, όπως  του spiderman ή του batman και οι γονείς μπορούν να εκμεταλλευτούν το θετικό μήνυμα που μεταφέρουν οι ήρωες αυτοί. Επιπλέον, στην χώρα μας γίνεται προσπάθεια να επιστρατευτούν πολυαγαπημένοι  ήρωες των Ελληνόπουλων (π.χ. ο Καραγκιόζης ) για να μεταφέρουν μηνύματα προστασίας και πρόληψης.

Οι γονείς μπορούν ακόμα, να εκμεταλλευτούν το γεγονός, ότι τα παιδιά θέλουν να κάνουν ότι κάνουν οι μεγάλοι. Με αυτό το σκεπτικό, μπορούν να μεταφέρουν το μήνυμα ότι «είσαι τόσο μεγάλος που μπορείς και εσύ να φοράς μάσκα». Επιπλέον, θα ήταν χρήσιμο, να εισάγουν την χρήση της μάσκας αρχικά με θετικές δραστηριότητες (π.χ. φοράμε τη μάσκα όταν πάμε στο Jumbo) και στη συνέχεια να την φορούν όλο και περισσότερο και τελικά σε όλες τις κοινωνικές συναναστροφές.

Καταλυτικός βέβαια, όπως προαναφέρθηκε, είναι και ο ρόλος των εκπαιδευτικών. Η στάση τους θα πρέπει να είναι σταθερή  και να μην υπάρχει ελαστικότητα στη χρήση της μάσκας. Αυτό προτείνεται, καθώς όσο περισσότερο σταθερός είναι ο εκπαιδευτικός, τόσο πιο εύκολα θα το δεχτεί και το παιδί, όπως ισχύει εξ’ άλλου και με όλους τους κανόνες που υπάρχουν στην σχολική τάξη.

Εξάλλου τη μάσκα τη φοράμε στους εσωτερικούς χώρους, δεν την φοράμε στα διαλείμματα ούτε την ώρα του φαγητού. Υπάρχει δυνατότητα από τον εκπαιδευτικό να χρησιμοποιήσει εξωτερικούς χώρους του σχολείου όταν αυτό χρειαστεί και να διευκολύνει τυχόν «προβλήματα» στην τάξη του.

  • Κανόνες ασφάλειας:

Μία από τις σημαντικότερες ανησυχίες των γονέων, είναι η εξασφάλιση της σωματικής ακεραιότητας των παιδιών τους. Για τον λόγο αυτό, οι γονείς φροντίζουν για την εφαρμογή διαφόρων μέτρων, όπως είναι το να κρατούν το παιδί στο δρόμο από το χέρι, να απαγορεύουν την χρήση επικίνδυνων αντικειμένων, π.χ. μαχαίρια, να επιβάλλουν το πλύσιμο των χεριών πριν το φαγητό και να επιμένουν στην χρήση της ζώνης ασφαλείας στο αυτοκίνητο.

Αν και οι γονείς, λοιπόν, επιβάλλουν κανόνες ασφαλείας στα παιδιά τους, αυτοί δεν γίνονται δεκτοί απαραίτητα από την πρώτη στιγμή. Για παράδειγμα, πολλά παιδιά αντιδρούν στην χρήση της ζώνης ασφαλείας στο αυτοκίνητο. Το γεγονός, όμως, ότι οι γονείς είναι σταθεροί, πιστεύουν σε αυτό το μέτρο και επιμένουν, βοηθά τα παιδιά να προσαρμοστούν σύντομα παρά τις αρχικές τους αντιδράσεις και τελικά η χρήση της ζώνης ασφαλείας γίνεται καθημερινότητα.

  • Τα λόγια των γονέων:

Οι γονείς  θα πρέπει να εξηγήσουν  με απλά και κατανοητά λόγια, για ποιους λόγους φοράμε μάσκα, πώς τη φοράμε, γιατί θα πρέπει να πλένουμε τα χέρια μας πριν τη φορέσουμε κ.λπ. Με άλλα λόγια, οι γονείς μπορούν να δώσουν το μήνυμα ότι «όλα συζητούνται», «όλες οι απορίες είναι αποδεκτές», «είμαστε εδώ να κουβεντιάζουμε» και «θα το αντιμετωπίσουμε μαζί». Διατηρώντας αυτή τη στάση, ενδυναμώνουν την συνοχή της οικογένειας, τη δύναμή της, καθώς και γενικότερα τις σχέσεις όλων των μελών μεταξύ τους.

  • Επιλογές των παιδιών:

Για μια ομαλή μετάβαση στην χρήση της μάσκας από το παιδί, ο γονέας δεν θα πρέπει να  του αφήσει περιθώρια επιλογής, σχετικά με το αν θα την φορέσει ή όχι.

Θα πρέπει να εξηγήσει, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, για ποιους λόγους επιβάλλεται η μάσκα και να μεταφέρει το μήνυμα ότι η χρήση της δεν είναι διαπραγματεύσιμη. Από την άλλη πλευρά, το παιδί μπορεί να έχει τη δυνατότητα να επιλέξει ποια μάσκα του αρέσει ή ακόμη και να την φτιάξει μαζί με τους γονείς του. Με αυτές τις επιλογές, που δίνουν οι γονείς, το παιδί νιώθει ότι έχει κάποιον έλεγχο, κάτι που έχει αποδειχθεί ότι  βοηθάει όλους τους ανθρώπους σε  μία περίοδο κρίσης.

  • Επικοινωνία:

Είναι γεγονός, ότι φορώντας τη μάσκα δυσχεραίνεται κατά ένα μέρος η επικοινωνία του παιδιού με τον γονέα, τον εκπαιδευτικό  και γενικότερα με τον συνομιλητή του. Αυτό συμβαίνει επειδή καλύπτονται πολλά μέρη του προσώπου, τα οποία σχετίζονται με τα μη- λεκτικά στοιχεία επικοινωνίας, όπως οι εκφράσεις του στόματος, το χαμόγελο κτλ. αλλά και επειδή επηρεάζονται αρνητικά και κάποια λεκτικά στοιχεία (π.χ. μειώνεται η ένταση της φωνής και δεν ακούει το παιδί αυτό που λέει ο γονιός με την ίδια ένταση).

Σύμφωνα με όσα έχουν επιβεβαιωθεί ερευνητικά (π.χ. σε παιδιά με τύφλωση ή κώφωση), υποθέτουμε πως σύντομα τα παιδιά θα επικεντρώνονται σε άλλα μη λεκτικά στοιχεία, όπως η έκφραση των ματιών, ο τόνος και η διακύμανση της φωνής, η στάση του σώματος κ.α. έτσι ώστε να αναπληρώνουν τα στοιχεία στα οποία δεν έχουν πρόσβαση λόγω της μάσκας. Το ίδιο υποθέτουμε πως θα συμβεί και με την δική τους έκφραση. Τα παιδιά δηλαδή θα μάθουν να δίνουν έμφαση σε άλλα εκφραστικά μέσα και τελικά θα μπορούν να μεταφέρουν τα ίδια μηνύματα με τη μάσκα, όπως και χωρίς αυτήν. Εξάλλου, ας μην ξεχνάμε ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα στην ημέρα τα παιδιά βρίσκονται με το στενό οικογενειακό περιβάλλον, όπου κανένας δεν φοράει μάσκα και επομένως, δεν υπάρχουν οι παραπάνω περιορισμοί.

  • Δυσκολίες και εξαιρέσεις

Όπως ισχύει για όλες τις δεξιότητες που κατακτούν τα παιδιά, έτσι και στην περίπτωση χρήσης μάσκας θα υπάρξουν παιδιά που δυσκολεύονται λιγότερο ή περισσότερο. Όπως δηλαδή συμβαίνει και με όλες τις άλλες δεξιότητες που καλούνται να κατακτήσουν τα παιδιά, για παράδειγμα όταν μαθαίνουν ποδήλατο ή όταν μαθαίνουν να τρώνε μόνα τους, έτσι και η χρήση της μάσκας δεν θα κατακτηθεί από όλα τα παιδιά με τον ίδιο τρόπο, με τον ίδιο ρυθμό  και στον ίδιο χρόνο. Για το λόγο αυτό, χρειάζεται και εδώ υπομονή, ηρεμία και θετική στάση για την όσο γίνεται πιο ομαλή κατάκτηση.

Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι θα υπάρχουν και παιδιά τα οποία πραγματικά δεν μπορούν να φορέσουν μάσκα για λόγους υγείας (π.χ. παιδιά με αλλεργίες), παιδιά που δεν είναι σε θέση να φορούν μάσκα (π.χ. παιδιά με νοητική υστέρηση), παιδιά στα οποία η χρήση μάσκας έχει περισσότερες επιβλαβείς παρά θετικές επιπτώσεις (π.χ. παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, παιδιά με ΔΕΠΥ). Η κάθε περίπτωση θα πρέπει να εξετάζεται ατομικά και να βρεθεί η καλύτερη λύση όσον αφορά τόσο το ίδιο το παιδί, όσο και το σύνολο των παιδιών που φοιτούν μαζί του.

 

Εξετάζοντας όλους τους παραπάνω παράγοντες, λοιπόν, καταλήγουμε στο συμπέρασμα, ότι η χρήση μάσκας ούτε οδηγεί σε ένα «παιδικό τραύμα», ούτε είναι «φίμωτρο», ούτε επηρεάζει την επικοινωνία του παιδιού ανεπανόρθωτα. Αντιθέτως, με τη σωστή στάση γονέων και εκπαιδευτικών και την μεταφορά ορθών μηνυμάτων σχετικά με τη χρήση της, τα παιδιά προσαρμόζονται πολύ γρήγορα σε αυτή την καινούρια πραγματικότητα και με τον τρόπο αυτό συμβάλλουμε όλοι στην όσο γίνεται καλύτερη αντιμετώπιση της πανδημίας.

 

Καρόλα Folle-Αλέπη

Κλιν. Ψυχολόγος MSc

Παιδοψυχολόγος

Λογοθεραπεύτρια